Historia posiada paradoksalną naturę – jest nauką o przeszłości, a przecież posiada nowoczesny rodowód i (nieustająco) nowatorski potencjał. Historiografia (ale też historiofotia i historiofonia) przekształca przeszłość w przedmiot naukowej wiedzy, nieustannie podatnej na nowe spojrzenia i aktualizacje. Na gruncie historii muzyki podobny paradoks dotyczy historycznego wykonawstwa – praktyki na wskroś nowoczesnej, wypływającej z nowoczesnego, badawczego spojrzenia na minione tradycje wykonawcze, przekształcone w historię.
Maja Miro od lat mierzy się z tym paradoksem grając na poprzecznych fletach historycznych – nie tylko w kontekście wykonawstwa muzyki dawnej, lecz również współczesnych, również własnych, kompozycji. Z kolei duet Podpora / Kohyt od kilku lat eksploruje brzmienia i odgłosy pograniczy ciszy na gruncie współczesnej improwizacji, krążąc między różnymi obiegami muzyki współczesnej, niezależnej oraz eksperymentalnej, często podkreślając przy tym znaczenie danych miejsc – ich akustyki i historii (zob. album Chapel Music).
W efekcie, album MID_EVIL to podróż przez specyficzne pogranicza ciszy – te spośród jej księstw lennych i innych zależnych włości, które na różne sposoby zanurzone są w przeszłości. Z jednej strony historyczne instrumenty, z drugiej – dosłownie: kości, kamienie, elementy roślin. Po obu stronach tego równania na pierwszym planie znajduje się obecność materialna, trwanie materialnych artefaktów minionego czasu. A równocześnie, jest to muzyka, która mogła powstać dopiero po zaprzęgnięciu przeszłości – na czele z wykonawstwem na instrumentach historycznych – do mierzenia się ze zmiennymi, wyzwaniami estetycznymi aktualnej muzyki współczesnej.
Współczesne badania nad historią muzycznego wykonawstwa akcentują m.in. zmiany w podejściu do relacji między kompozycją oraz praktykowanymi wykonaniami – dopiero nowoczesne umasowienie druku muzycznego usztywniło społeczne funkcjonowanie kompozycji, a dopiero rozwój fonografii wytworzył sztywne wzorce tradycji wykonawczych. Muzyka improwizowana we współczesnym rozumieniu tego terminu mogła się rozwinąć dopiero w tym kontekście.
Poszczególne fragmenty albumu oscylują między nieforemnymi szmerami, rozciągniętymi, droniastymi zawieszeniami tonów, punktowymi dźwiękami oraz wyłaniającymi się niekiedy delikatnymi pulsami. MID_EVIL domaga się skupionego nasłuchu, równocześnie oddając skupienie samych wykonawców, w ich grze można wysłyszeć uważność brzmieniowych eksploracji i wspólnej improwizacji. Dźwięki materializują się tu na pograniczach ciszy, lecz nie układają się w „soniczne umeblowanie” ambientu – to raczej „antyambient” domagający się koncentracji na różnych typach zmiennych dźwięków, które miast meblować przestrzeń raczej ją nawiedzają.
Thor Magnusson w wydanej w roku 2019 książce Sonic Writing zaproponował poszerzenie rozumienia pisma i zapisu w kontekście muzyki. Dla profesora przyszłej muzyki (Professor of Future Music) University of Sussex instrumenty są „materialnymi inskrypcjami”, „czytanymi” w toku kulturowych praktyk gry. Dzięki takiemu podejściu, zrównującemu grę na instrumencie z odczytaniem nut przez muzyka lub zapisu fonograficznego przez maszynę, Magnusson śmiało wskazuje na ciągłość praktyk kulturowych „czytania” różnych rodzajów sonicznego pisma w epoce cyfrowej. Podobnie w MID_EVIL mamy do czynienia nie tylko z różnymi rodzajami dźwięków, lecz również z różnymi typami sonicznego pisma, które razem tworzą rodzaj zbudowanego z improwizacji eseju na temat sonicznego wymiaru współczesnej kondycji historycznej. Można powiedzieć, że to album przeznaczony nie tyle do skupionego słuchania, ile do uważnej audialnej lektury.
Improwizacje zawarte na MID_EVIL nie stanowią bowiem rekonstrukcji przeszłości. Jej widmo unosi się wprawdzie hauntologicznie nad całym projektem, lecz – jak choćby w chrobocie kości, przechodzącym w szum preparowanych płyt gramofonowych – odsyła raczej do archeologii dźwiękowej i fantazmatów brzmienia przełomu fonograficznego. Zgromadzony materiał dotyka raczej kwestii trwania przeszłości i tradycji, zapisu dźwięków i brzmień, ale też struktur i praktyk. Wszystko to kwestie jak najbardziej aktualne – także na gruncie muzyki improwizowanej, nieustannie uciekającej od popadnięcia w zastygłe formy, i wyuczone gesty. Historia i pamięć to wszak dla prawdziwej improwizacji ciągłe wyzwania.
Antoni Michnik
Maja Miro: historical flutes and common pipes
Katarzyna Podpora: prepared gramophone records, amplified bones,
Max Kohyt: electric double-bass, electronics
Recorded as a series of improvisations, 2022, Gdańsk
Recording: Max Kohyt
Mix and Mastering: Jacek Puchalski
Artwork and cover design: Katarzyna Podpora
Opracował: Artur Mieczkowski